اگر هنگام گرفتن اشیاء، بلند کردن لیوان، یا حتی دست دادن دچار درد در قسمت خارجی آرنج میشوید، احتمال دارد با سندرم تنیس بازان مواجه باشید. این عارضه که به نام علمی تنیس البو (Tennis Elbow) هم شناخته میشود، نوعی التهاب یا تخریب تاندونهای ساعد است که به مرور زمان و در اثر استفاده بیشازحد از عضلات بازو ایجاد میشود. با اینکه نام آن از ورزش تنیس گرفته شده، اما این بیماری فقط مخصوص ورزشکاران نیست؛ هر کسی که حرکات تکراری با ساعد انجام دهد، ممکن است درگیر شود.
در این مطلب، بهصورت کامل و علمی توضیح میدهیم که سندرم تنیس بازان چیست، چگونه شکل میگیرد و چرا شناخت آن برای پیشگیری و درمان مؤثر ضروری است.
بیماری تنیس البو یا آرنج تنیس بازان چیست؟
سندرم تنیس بازان یا همان تنیس البو (Lateral Epicondylitis) یک بیماری عضلانی-اسکلتی است که در آن تاندونهای ناحیه خارجی آرنج دچار آسیب یا التهاب میشوند. این تاندونها وظیفه اتصال عضلات ساعد به استخوان بازو (در ناحیهای بهنام اپیکندیل خارجی) را دارند. در افراد مبتلا، حرکات سادهای مثل بلند کردن اشیاء سبک، نوشتن، تایپ کردن یا حتی باز کردن در بطری میتواند باعث درد قابلتوجهی در ناحیه بیرونی آرنج شود.
با وجود اینکه این بیماری در بین بازیکنان تنیس و ورزشکاران پرتابی بیشتر دیده میشود، اما بسیاری از مبتلایان حتی هیچگاه راکت به دست نگرفتهاند. کارمندان، نجارها، نقاشها، لولهکشها و حتی مادرانی که کودک خود را زیاد抱 میکنند نیز میتوانند در معرض این عارضه باشند.
علت اصلی چیست؟
عامل اصلی، استفاده بیشازحد از عضلات ساعد در فعالیتهای تکراری است. این فعالیتها فشار مکانیکی و میکروسکوپی مداومی روی تاندونها ایجاد میکند که منجر به تخریب ساختارهای داخلی آنها میشود. برخلاف باور عمومی، این آسیب معمولاً ناشی از التهاب نیست، بلکه نتیجه فرآیند تخریبی بهنام تاندینوزیس (tendinosis) است.
چرا به آن «تنیس البو» میگویند؟
نام این بیماری از ورزش تنیس گرفته شده زیرا در گذشته، اولین بار در بازیکنان تنیس شناسایی شد؛ مخصوصاً آنهایی که تکنیک اشتباه در ضربه زدن به توپ داشتند. اما امروزه این اصطلاح برای تمام افرادی که دچار درد در ناحیه خارجی آرنج بهدلیل فعالیتهای تکراری هستند، به کار میرود.
تفاوت تنیس البو با دردهای معمول آرنج چیست؟
- درد تنیس البو دقیقاً روی برجستگی استخوانی خارجی آرنج (lateral epicondyle) متمرکز است.
- این درد معمولاً هنگام گرفتن اشیاء، کشیدن مچ یا پیچاندن دست تشدید میشود.
- بر خلاف دردهای مفصلی، در تنیس البو دامنه حرکت مفصل معمولاً حفظ میشود، ولی درد مانع عملکرد میگردد.
بیماری خفیف است یا جدی؟
در مراحل ابتدایی، سندرم تنیس بازان ممکن است فقط با ناراحتی خفیف همراه باشد، اما در صورت بیتوجهی، این بیماری میتواند مزمن شده، عملکرد دست را مختل کند و حتی نیاز به جراحی پیدا کند. از این رو، شناخت بهموقع علائم و شروع درمان اصولی در مراحل اولیه بسیار حیاتی است.
سندرم تنیس بازان چه تفاوتی با گلف البو دارد؟
- تنیس البو: درگیری در سمت خارجی آرنج (lateral epicondylitis)
- گلف البو: درگیری در سمت داخلی آرنج (medial epicondylitis)
هر دو ناشی از استفاده بیشازحد هستند، اما در عضلات متفاوتی رخ میدهند.
علت بیماری تنیس البو چیست؟
اگر میخواهید بدانید چرا به سندرم تنیس بازان دچار میشوید، پاسخ ساده است: فشار مداوم، حرکات تکراری و ضعف عضلات میتوانند در درازمدت به تاندونهای ساعد آسیب بزنند. برخلاف تصور رایج، این بیماری فقط مخصوص ورزشکاران نیست؛ بسیاری از مبتلایان به دلیل شغل روزمره یا سبک زندگی نادرست با این عارضه مواجه میشوند. در ادامه، به مهمترین عواملی که باعث بروز تنیس البو یا سندرم تنیس بازان میشوند، اشاره میکنیم.
انجام حرکات تکراری
حرکات تکراری مانند تایپ کردن، کار با ماوس، بلند کردن مکرر اجسام سبک، یا حتی حرکات خاص در برخی ورزشها (مثل تنیس، بدمینتون، یا اسکواش) میتوانند فشار مداومی روی تاندونهای ساعد وارد کنند. این حرکات باعث ایجاد ریزآسیبهای مکرر (microtrauma) در تاندون متصل به قسمت خارجی آرنج میشوند. وقتی فرصت کافی برای ترمیم بین این حرکات وجود نداشته باشد، ساختار تاندون به مرور تخریب میشود و سندرم تنیس بازان شکل میگیرد.
مطالعهای از دانشگاه مریلند نشان میدهد که حتی حرکات سادهای مانند گرفتن لیوان یا باز کردن در بطری، در صورت تکرار مداوم، میتوانند به تاندونها آسیب بزنند.
استفاده نادرست از عضلات
استفاده نادرست از عضلات ساعد، چه در ورزش و چه در کارهای روزمره، یکی دیگر از عوامل اصلی ایجاد تنیس البو است. زمانیکه فشار حرکتی بهدرستی بین عضلات تقسیم نشود یا تکنیک اشتباهی بهکار رود، بار زیادی روی تاندونها وارد میشود. بهعنوانمثال، نگهداشتن ابزار با فشار بیشازحد یا ضربات ناهماهنگ در ورزش، نمونههایی از این استفاده نادرست هستند.
طبق گزارش سایت OrthoInfo وابسته به انجمن جراحان ارتوپدی آمریکا، تکنیک نادرست در ضربهزدن به توپ تنیس یا استفاده از ابزارهای دستی، نقش مؤثری در بروز سندرم تنیس بازان دارد.
افزایش سن
با افزایش سن، توانایی ترمیم طبیعی بافتها کاهش مییابد. تاندونها مانند سایر بافتهای بدن، در سنین بالا خاصیت کشسانی خود را از دست میدهند و بیشتر مستعد آسیب میشوند. به همین دلیل، سندرم تنیس بازان اغلب در افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال دیده میشود. البته این بدان معنا نیست که جوانترها در امان هستند، اما افراد میانسال بیشترین گروه در معرض خطر هستند.
مطالعات اپیدمیولوژیک نشان دادهاند که خطر ابتلا به تنیس البو بعد از ۴۰ سالگی بهطور چشمگیری افزایش پیدا میکند.
ضعف عضلات ساعد و مچ
عضلات ضعیف قادر نیستند فشارهای مکانیکی را جذب کنند، در نتیجه تاندونها بیشترین فشار را تحمل میکنند. این ضعف میتواند ناشی از عدم ورزش، نشستن طولانیمدت پشت میز یا حتی آسیبهای قبلی باشد. افرادی که ساعد یا مچ ضعیفی دارند، حتی در انجام حرکات ساده هم ممکن است دچار کشیدگی مزمن شوند.
بر اساس توصیه کلینیک مایو، تقویت عضلات ساعد یکی از مؤثرترین روشها برای پیشگیری از سندرم تنیس بازان است.
کار با ابزارهای دستی سنگین
شغلهایی مانند نجاری، لولهکشی، نقاشی، مکانیکی یا صنایع دستی، نیاز به کار مداوم با ابزارهای سنگین دارند. این ابزارها فشار زیادی به مفصل آرنج و عضلات ساعد وارد میکنند. استفاده روزانه از ابزارهای سنگین، یکی از رایجترین علل بروز تنیس البو در افراد غیروَرزشکار است.
براساس دادههای NCBI، استفاده بیشاز۱۰ بار در روز از ابزارهای سنگین دستی، خطر ابتلا به آرنج تنیس بازان را تا ۳ برابر افزایش میدهد.
عوامل ژنتیکی و ساختاری
برخی افراد بهصورت ژنتیکی دارای ساختار عضلانی یا تاندونی آسیبپذیرتری هستند. این افراد حتی بدون فشار زیاد یا حرکات خاص هم میتوانند به مرور دچار سندرم تنیس بازان شوند. همچنین انحنای استخوانها، زاویه مچ یا آرنج، و شکل اتصال تاندونها در بعضی افراد، آنها را بیشتر در معرض آسیب قرار میدهد.
در مقالهای منتشرشده در PubMed، عوامل ژنتیکی در آسیبپذیری تاندونها و روند کندتر بهبود آنها مورد بررسی قرار گرفتهاند.
علائم آرنج تنیس بازان چیست؟
اگر هنگام گرفتن اشیاء، حرکت مچ یا حتی دست دادن احساس درد یا سوزش در قسمت خارجی آرنج دارید، احتمالاً با سندرم تنیس بازان مواجه هستید. درد در این ناحیه بهخصوص زمانی شدیدتر میشود که مچ یا انگشتان خود را در برابر مقاومت حرکت دهید. با شناخت دقیق علائم این بیماری، میتوانید از پیشرفت آن جلوگیری کنید و درمان را بهموقع آغاز نمایید.
شایعترین علائم آرنج تنیس بازان عبارتند از:
- درد در ناحیه خارجی آرنج که ممکن است به ساعد و مچ نیز کشیده شود.
- افزایش درد هنگام انجام فعالیتهای دستی مثل گرفتن لیوان، تایپ کردن یا چرخاندن دستگیره در.
- ضعف عضلانی در گرفتن یا بلند کردن اشیاء.
- درد هنگام فشار دادن ناحیه استخوانی خارجی آرنج (lateral epicondyle).
- احساس خشکی و گرفتگی در مفصل آرنج، بهویژه در صبح یا پس از بیتحرکی طولانی.
توجه: بسیاری از افراد علائم را با آرتروز یا التهاب مفصل اشتباه میگیرند؛ درحالیکه تنیس البو معمولاً به مفصل آسیبی نمیزند بلکه مربوط به تاندونهاست.
روش تشخیص آرنج تنیس بازان
تشخیص سندرم تنیس بازان اغلب با شرح حال و معاینه بالینی دقیق انجام میشود. پزشک متخصص با بررسی محل درد، نوع حرکتهایی که آن را تحریک میکند، و گاهی با کمک تستهای فیزیکی خاص، به تشخیص قطعی میرسد.
روشهای رایج تشخیص:
- معاینه فیزیکی: پزشک با لمس ناحیه lateral epicondyle (قسمت خارجی آرنج) و بررسی درد هنگام مقاومت در حرکات مچ، آسیب را تشخیص میدهد.
- تست کوزن (Cozen’s Test):
بیمار مچ خود را به سمت بالا خم کرده و پزشک مقاومت اعمال میکند؛ اگر در محل اتصال تاندون درد ایجاد شود، نتیجه تست مثبت است. - MRI یا سونوگرافی:
در موارد شدید یا مزمن، تصویربرداری برای بررسی تغییرات ساختاری در تاندونها توصیه میشود. - رادیوگرافی (X-ray):
برای رد سایر علل مانند آرتروز یا شکستگی استفاده میشود، اما برای تشخیص تنیس البو کاربرد اصلی ندارد.
کلید تشخیص درست در این بیماری، تجربه بالینی و شناخت دقیق علائم است؛ و نه صرفاً تصویربرداری.
عوارض آرنج تنیس بازان چیست؟
اگر سندرم تنیس بازان بهموقع درمان نشود، ممکن است از یک درد ساده به مشکلی مزمن و محدودکننده تبدیل شود. بسیاری از افرادی که درمان را به تأخیر میاندازند، با عوارضی روبهرو میشوند که زندگی کاری، شخصی و ورزشی آنها را تحت تأثیر قرار میدهد. در مواردی که سندرم تنیس بازان به شانه یا کتف فشار وارد کند، پیگیری همزمان برای درمان کتف و شانه درد نیز اهمیت ویژهای دارد.
در ادامه، مهمترین عوارض عدم درمان آرنج تنیس بازان را بررسی میکنیم:
درد مزمن
یکی از مهمترین عوارض، تبدیل درد موقت به درد مزمن و پیوسته است. در این حالت، حتی فعالیتهای ساده مانند گرفتن خودکار یا شستن ظرف نیز میتواند دردناک باشد. این درد گاهی بهصورت تیرکشنده به ساعد و انگشتان نیز منتشر میشود.
ضعف در دست و مچ
با پیشرفت آسیب، عضلات اطراف آرنج و مچ دچار ضعف عملکردی میشوند. بیمار احساس میکند توانایی گرفتن اشیاء را از دست داده و حتی ممکن است اشیاء از دستش بیفتد. این ضعف، مستقیماً روی کیفیت زندگی فرد تأثیر میگذارد.
کاهش دامنه حرکتی
کاهش توان در خم و راست کردن آرنج یا چرخاندن مچ، بهویژه در صبحها یا پس از نشستن طولانی، یکی از نتایج آسیب پیشرفته به تاندونهاست. این حالت میتواند مانع از انجام فعالیتهای روزانه شود و نیاز به فیزیوتراپی را افزایش دهد.
تغییرات ساختاری در تاندونها
در صورت مزمن شدن، تاندونهای ساعد دچار تخریب ساختاری میشوند. این تغییرات شامل ضخیم شدن، پارگی جزئی، کاهش انعطافپذیری و ضعف در اتصال به استخوان است. چنین تغییراتی بهراحتی با استراحت یا دارو درمان نمیشوند و نیاز به مداخلات تخصصی دارند.
طبق تحقیقات پزشکی، اغلب بیماران مزمن دچار نوعی از “تاندینوز” میشوند؛ یعنی تخریب تدریجی تاندون بدون التهاب کلاسیک.
محدودیت در انجام فعالیتهای ورزشی و کاری
فرد دیگر قادر به انجام ورزشهایی مانند تنیس، اسکواش، بدنسازی یا حتی یوگا نخواهد بود. علاوه بر این، در شغلهایی مانند آشپزی، طراحی، نجاری یا استفاده از ابزار، درد مانع از فعالیت حرفهای میشود. این محدودیت میتواند آسیب اقتصادی نیز بههمراه داشته باشد.
افزایش خطر آسیبدیدگیهای دیگر
وقتی یک عضله یا تاندون بهدرستی عمل نکند، دیگر بخشهای بدن مجبور میشوند جبران کنند. این جبرانسازی به مرور باعث آسیب به سایر عضلات و مفاصل مانند شانه، گردن یا مچ دست میشود. در نتیجه، آسیب محدود به آرنج باقی نمیماند و سیستم عضلانی-اسکلتی را درگیر میکند.
نیاز به انجام عمل جراحی در موارد شدید
در صورتی که درمانهای غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی یا تزریق مؤثر واقع نشوند (معمولاً پس از ۶ تا ۱۲ ماه)، بیمار ممکن است نیاز به عمل جراحی برای برداشتن بافت آسیبدیده تاندون داشته باشد. این عمل معمولاً بهصورت سرپایی یا با کمترین تهاجم انجام میشود، اما نیاز به دوران نقاهت و توانبخشی دارد.
نکته مهم: اگر درمان بهموقع آغاز شود، کمتر از ۱۰٪ بیماران نیاز به جراحی پیدا میکنند.
آرنج تنیس بازان چگونه درمان میشود؟
درمان سندرم تنیس بازان معمولاً به روشهای غیرجراحی شروع میشود و در اغلب موارد موفقیتآمیز است. بسته به شدت علائم، سن بیمار و مدتزمان درگیری، گزینههای درمانی میتوانند از استراحت ساده تا درمانهای پیشرفته مانند PRP یا جراحی متغیر باشند. در این بخش، مهمترین روشهای درمانی را بهصورت کامل و علمی بررسی میکنیم تا بدانید کدام راهکار برای شرایط شما مناسبتر است.
استراحت
اولین و سادهترین روش درمان، کاهش فعالیتهای تشدیدکننده درد است. استراحت به بافت آسیبدیده اجازه ترمیم میدهد. البته منظور از استراحت، بیحرکتکردن کامل دست نیست، بلکه پرهیز از فعالیتهای تکراری و فشارهای مچ و ساعد است. استراحت باید اصولی و برنامهریزیشده باشد تا از خشکی مفصل و تحلیل عضلات جلوگیری شود.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
داروهایی مثل ایبوپروفن، ناپروکسن یا دیکلوفناک میتوانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند. این داروها معمولاً در مراحل اولیه یا هنگام شدت گرفتن علائم تجویز میشوند. با این حال، باید توجه داشت که NSAIDها تنها علامت را کنترل میکنند و درمان ریشهای محسوب نمیشوند.
مصرف خودسرانه داروهای ضدالتهاب ممکن است به مشکلات گوارشی یا کلیوی منجر شود. همیشه با نظر پزشک مصرف شود.
بریسها
بریسهای مخصوص تنیس البو که به نام counterforce brace شناخته میشوند، روی قسمت بالای ساعد بسته میشوند و فشار را از روی تاندون آسیبدیده کاهش میدهند. استفاده از بریس بهویژه هنگام انجام فعالیتهایی که درد را تشدید میکند، بسیار مؤثر است.
استفاده از آتل
در برخی بیماران، مخصوصاً کسانی که هنگام خواب یا فعالیت شبانه درد دارند، آتلهای ثابتکننده مچ یا آرنج به کاهش درد کمک میکنند. این آتلها مانع حرکتهای مکرر و ناخواسته شده و باعث تسریع روند بهبود میشوند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی مؤثرترین و رایجترین روش درمان در سندرم تنیس بازان است. تمرینات کششی، حرکات اگسنتریک (eccentric)، اولتراسوند تراپی، درمان دستی (مانوآل تراپی) و ماساژ عمیق بافتی از جمله روشهایی هستند که به کاهش درد و بازیابی عملکرد کمک میکنند.
طبق مطالعه منتشر شده در British Journal of Sports Medicine، تمرینات اگسنتریک در درمان تنیس البو اثربخشی بالاتری نسبت به دیگر روشهای فیزیوتراپی دارند. در برخی بیماران، طب سوزنی به عنوان روش مکمل برای کاهش درد آرنج پیشنهاد میشود، اگرچه هزینه طب سوزنی بسته به تعداد جلسات و تخصص درمانگر متغیر است.
تزریق استروئید
در مواردی که درد شدید و مقاوم باشد، تزریق کورتیکواستروئید به ناحیه آسیبدیده میتواند در کوتاهمدت باعث کاهش التهاب و تسکین درد شود. با این حال، مصرف مکرر آن توصیه نمیشود زیرا ممکن است باعث تضعیف تاندون یا افزایش احتمال پارگی شود.
درمان پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)
درمان PRP یک روش نوین مبتنی بر تزریق فاکتورهای رشد استخراجشده از خون خود بیمار به ناحیه آسیبدیده است. این فاکتورها به بازسازی تاندون کمک میکنند. در برخی مطالعات، PRP نسبت به تزریق استروئید نتایج طولانیمدتتری داشته، هرچند هنوز اجماع علمی قطعی وجود ندارد. در برخی موارد مزمن که درمانهای رایج پاسخگو نیستند، سلول درمانی نیز به عنوان یک گزینه مطرح میشود، اما هزینه سلول درمانی نسبت به سایر روشها بالاتر است و باید با مشورت تخصصی بررسی شود.
درمان با امواج شوک برونبدنی
در این روش، امواج صوتی پرقدرت (shockwave therapy) به تاندون آسیبدیده ارسال میشود تا جریان خون افزایش یابد و روند ترمیم آغاز شود. این درمان معمولاً برای بیمارانی استفاده میشود که به درمانهای دیگر پاسخ ندادهاند و همچنان درد دارند.
تنوتومی با حداقل تهاجم
در مواردی که درمانهای غیرجراحی موفق نباشند (کمتر از ۱۰٪ موارد)، جراحی با حداقل تهاجم (minimally invasive tenotomy) انجام میشود. در این روش، بافت آسیبدیده تاندون برداشته میشود و تاندون سالم به جای خود متصل میگردد. این جراحی معمولاً سرپایی است و با برش کوچک یا بهصورت آرتروسکوپی انجام میشود.
روشهای پیشگیری از ابتلا به آرنج تنیس بازان
اگر در معرض خطر هستید یا سابقه درد در آرنج دارید، پیشگیری از سندرم تنیس بازان اهمیت ویژهای دارد. با رعایت برخی نکات ساده اما کاربردی، میتوانید از بروز این مشکل جلوگیری کرده یا احتمال بازگشت آن را کاهش دهید.
۱. اصلاح تکنیک حرکت
در ورزشهایی مانند تنیس، گلف یا ورزشهای پرتابی، تکنیک نادرست یکی از عوامل اصلی ایجاد این بیماری است. آموزش صحیح، گرمکردن مناسب و استفاده از ابزار متناسب با بدن، بسیار مهم هستند.
۲. تقویت عضلات ساعد و مچ
تمرینات قدرتی سبک و منظم برای عضلات ساعد، مچ و انگشتان، نقش مهمی در پیشگیری ایفا میکنند. این تمرینات باید زیر نظر متخصص یا فیزیوتراپیست طراحی شوند.
۳. استراحت منظم در طول فعالیتهای تکراری
اگر شغلتان نیاز به تایپ مداوم، استفاده از ابزار دستی یا حمل اشیاء دارد، فواصل استراحت منظم (هر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه) را در نظر بگیرید تا فشار مداوم به تاندون وارد نشود.
۴. استفاده از بریس پیشگیرانه
در شرایط خاص (مانند شغلهایی با فشار تکراری یا ورزش حرفهای)، استفاده موقت از بریس میتواند فشار را کاهش داده و از آسیب جلوگیری کند.
۵. اصلاح وضعیت بدنی (Posture)
وضعیت نشستن، ایستادن یا نگهداشتن ابزار باید بهگونهای باشد که فشار از روی آرنج و مچ برداشته شود. رعایت ارگونومی محیط کار (مانند ارتفاع میز، محل ماوس و کیبورد) بسیار مهم است.
جمعبندی پایانی:
سندرم تنیس بازان بیماریای قابل درمان و پیشگیری است. با درمانهای اصولی و بهموقع، بیشتر بیماران بدون نیاز به جراحی بهبود مییابند. همچنین اصلاح سبک زندگی، تقویت عضلات و رعایت نکات حرکتی میتواند احتمال بروز این بیماری را به حداقل برساند.
سوالات متداول
- آیا سندرم تنیس بازان فقط مخصوص ورزشکاران است؟
خیر. با اینکه این بیماری ابتدا در میان تنیسبازان شناسایی شد، اما امروزه در افرادی که فعالیتهای تکراری با دست انجام میدهند (مثل تایپیستها، مکانیکها، نقاشان و …) بسیار شایع است. - چقدر طول میکشد تا آرنج تنیس بازان بهبود یابد؟
درمان بسته به شدت آسیب و روش درمان بین چند هفته تا چند ماه زمان میبرد. در موارد خفیف، با استراحت و فیزیوتراپی ساده، بهبود در ۶ تا ۸ هفته حاصل میشود. اما در موارد مزمن ممکن است ۶ تا ۱۲ ماه یا بیشتر زمان نیاز داشته باشد. - آیا امکان بازگشت مجدد بیماری وجود دارد؟
بله. در صورت عدم اصلاح سبک زندگی، فعالیتهای تکراری یا ضعف عضلانی، احتمال بازگشت علائم وجود دارد. به همین دلیل، فیزیوتراپی نگهدارنده و تمرینات تقویتی اهمیت زیادی دارند. - چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر بیش از ۲ هفته درد مداوم در قسمت خارجی آرنج دارید، یا فعالیتهای روزانه شما مختل شدهاند، بهتر است حتماً توسط متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست معاینه شوید. مداخله زودهنگام از پیشرفت بیماری و نیاز به درمانهای پیشرفته جلوگیری میکند.
