پیچ خوردگی مچ پا یکی از شایعترین آسیبهای ارتوپدی است که هم در میان ورزشکاران و هم در فعالیتهای روزمره اتفاق میافتد. این عارضه زمانی رخ میدهد که رباطهای اطراف مچ پا بیش از حد طبیعی کشیده یا پاره شوند. رباطها رشتههای محکمی از بافت همبند هستند که استخوانهای مچ را به هم متصل کرده و باعث پایداری مفصل میشوند.
در واقع، پیچ خوردگی مچ پا بهمعنای دررفتگی کامل استخوان نیست، بلکه اختلال در عملکرد رباطها در اثر کشش ناگهانی یا چرخش غیرطبیعی پا است.
شدت این آسیب میتواند از کشش خفیف رباطها تا پارگی کامل و ناپایداری مفصل متغیر باشد.
مطالعات نشان میدهند که بیش از ۸۵٪ از آسیبهای ورزشی مچ پا، پیچ خوردگی است و در صورت درمان نکردن بهموقع، میتواند منجر به درد مزمن یا تکرار آسیب شود.
پیچ خوردگی مچ پا چیست؟
پیچ خوردگی مچ پا زمانی اتفاق میافتد که پا بهصورت ناگهانی به داخل یا خارج بچرخد و باعث کشش یا پارگی در رباطهای محافظ مفصل شود.
این اتفاق معمولاً هنگام راه رفتن روی سطح ناهموار، فرود نامناسب پس از پرش، یا پوشیدن کفش نامناسب رخ میدهد.
در حالت طبیعی، رباطها مانند طنابهای محکم اطراف مفصل را در بر میگیرند تا از جابجایی بیش از حد استخوانها جلوگیری کنند.
اما وقتی فشار ناگهانی بر مفصل وارد شود، این رباطها بیش از توان خود کشیده شده و دچار آسیب میشوند.
در نتیجه، فرد احساس درد، تورم و محدودیت در حرکت مچ پا پیدا میکند.
در موارد خفیف، تنها التهاب وجود دارد، ولی در موارد شدیدتر ممکن است مفصل بیثبات شده و توان تحمل وزن بدن را نداشته باشد.
طبق گزارش Mayo Clinic، پیچ خوردگی مچ پا در صورت بیتوجهی میتواند باعث ضعف طولانیمدت رباطها و حتی تغییر در نحوه راه رفتن شود.
تفاوت پیچ خوردگی مچ پا با دررفتگی و کشیدگی رباط
اگرچه این سه اصطلاح اغلب به جای هم استفاده میشوند، اما از نظر پزشکی تفاوتهای مهمی دارند:
| ویژگی | پیچ خوردگی مچ پا | کشیدگی رباط | دررفتگی مچ پا |
| تعریف | آسیب به رباطهای مچ بر اثر چرخش یا فشار ناگهانی | کشش بیش از حد رباط بدون پارگی | جابجایی کامل استخوان از محل مفصل |
| شدت آسیب | از خفیف تا شدید (پارگی جزئی یا کامل رباط) | خفیف و قابل برگشت | بسیار شدید و نیازمند جااندازی توسط پزشک |
| علائم اصلی | درد، ورم، کبودی و محدودیت حرکت | درد خفیف و حساسیت موضعی | تغییر شکل واضح مفصل و درد بسیار زیاد |
| نیاز به درمان فوری | در موارد شدید بله | معمولاً با استراحت و یخ بهتر میشود | فوراً باید به پزشک مراجعه شود |
بنابراین، هر درد و تورمی در مچ پا الزاماً بهمعنای دررفتگی نیست و در اغلب موارد، پیچ خوردگی علت اصلی آسیب است.
مکانیزم بروز پیچ خوردگی در هنگام حرکت
مچ پا از دو استخوان اصلی (تیبیا و فیبولا) و استخوان تالوس تشکیل شده و توسط چندین رباط قوی محافظت میشود.
زمانی که پا بهطور ناگهانی به داخل (Inversion) یا خارج (Eversion) میچرخد، رباطهای اطراف مفصل تحت کشش شدید قرار میگیرند.
در حدود ۸۵٪ موارد، پیچ خوردگی از نوع Inversion است، یعنی وقتی پا به داخل میچرخد و رباط خارجی دچار کشیدگی یا پارگی میشود.
نوع Eversion کمتر شایع است و معمولاً رباطهای داخلی مچ را درگیر میکند.
عوامل شایعی که باعث بروز این چرخش غیرطبیعی میشوند عبارتاند از:
- قدم گذاشتن روی زمین ناهموار یا چاله
- فرود نادرست پس از پرش
- پیچ خوردن پا هنگام دویدن یا بازیهای ورزشی
- پوشیدن کفشهای ناپایدار یا پاشنهبلند
اگر این آسیب نادیده گرفته شود، رباطها بهدرستی ترمیم نمیشوند و بیثباتی مزمن مچ پا بهوجود میآید که خطر آسیبهای بعدی را افزایش میدهد.
علل پیچ خوردگی مچ پا
پیچ خوردگی مچ پا معمولاً در اثر ترکیبی از عوامل مکانیکی، ضعف عضلانی و شرایط محیطی ایجاد میشود.
در این آسیب، رباطهایی که مفصل مچ را پایدار نگه میدارند، در نتیجهی حرکت ناگهانی یا فشار بیش از حد، دچار کشش یا پارگی میشوند.
شناخت دلایل بروز پیچ خوردگی کمک میکند تا از تکرار آن پیشگیری شود، زیرا این آسیب در افرادی که یکبار آن را تجربه کردهاند، احتمال بازگشت بالایی دارد.
در ادامه، رایجترین علل پیچ خوردگی مچ پا را بررسی میکنیم
حرکات ناگهانی یا چرخش غیرطبیعی مچ
شایعترین علت پیچ خوردگی مچ پا، انجام حرکت ناگهانی یا چرخش شدید مفصل مچ در حین راه رفتن یا فعالیت ورزشی است.
این چرخش معمولاً در جهت داخل (Inversion) اتفاق میافتد، جایی که لبه خارجی پا به زمین نزدیک میشود و رباطهای خارجی مچ بیش از حد کشیده میشوند.
مثالهای رایج:
- فرود نامناسب پس از پرش در ورزشهایی مثل فوتبال، بسکتبال یا والیبال
- پیچیدن ناگهانی پا هنگام دویدن روی سطح ناهموار
- از دست دادن تعادل و چرخش شدید پا به یک سمت
در این وضعیت، بافتهای رباطی توان تحمل کشش را ندارند و دچار پارگیهای میکروسکوپی یا در موارد شدید، پارگی کامل میشوند.
استفاده از کفش نامناسب یا زمین ناهموار
پوشیدن کفشهای نامناسب یکی از عوامل اصلی افزایش خطر پیچ خوردگی مچ پا است.
کفشهایی با پاشنهبلند، کفی لغزنده، یا بدون حمایت کافی از مچ باعث ناپایداری پا هنگام حرکت میشوند.
بهطور ویژه:
- کفشهای پاشنهبلند وزن بدن را به جلو منتقل کرده و باعث چرخش مچ میشوند.
- کفشهای بدون ساق یا با بند شل، حمایت کافی از مفصل مچ ندارند.
- دویدن یا راه رفتن روی زمینهای ناهموار یا لغزنده نیز احتمال پیچ خوردگی را چند برابر میکند.
به گفتهی Cleveland Clinic، بیش از ۶۰٪ از موارد پیچ خوردگی مچ پا در افرادی دیده میشود که کفش نامناسب یا فرسوده پوشیدهاند.
ضعف عضلات یا رباطهای اطراف مچ
عضلات و رباطهای اطراف مچ نقش مهمی در حفظ ثبات مفصل دارند.
در افرادی که بهدلیل کمتحرکی، خستگی یا آسیب قبلی، عضلات ضعیفتری دارند، کنترل حرکات ناگهانی مچ سختتر میشود.
این ضعف باعث میشود هنگام قدم گذاشتن روی سطح ناهموار یا تغییر جهت سریع، مفصل مچ نتواند فشار را جذب کند و رباطها دچار کشش بیش از حد شوند.
ورزشکارانی که تمرینات تقویتی عضلات ساق و مچ را نادیده میگیرند، بیشتر در معرض پیچ خوردگی هستند.
همچنین، در سالمندان، کاهش انعطافپذیری رباطها یکی از عوامل اصلی آسیبپذیری مچ پا محسوب میشود.
سابقه آسیبدیدگی قبلی
اگر فردی در گذشته پیچ خوردگی مچ پا را تجربه کرده باشد، احتمال تکرار آن بهطور قابلتوجهی افزایش مییابد.
علت این موضوع معمولاً ترمیم ناقص رباطها و باقیماندن بیثباتی مزمن مفصل است.
در چنین شرایطی، حتی حرکات سادهای مانند پیادهروی یا بالا رفتن از پلهها میتواند موجب آسیب مجدد شود.
طبق مطالعات Mayo Clinic، حدود ۴۰٪ از افرادی که دچار پیچ خوردگی متوسط یا شدید شدهاند، در ۶ ماه اول پس از آسیب، دوباره همان مشکل را تجربه میکنند.
به همین دلیل، بعد از هر پیچ خوردگی، استراحت، مراقبت و ارزیابی پزشکی برای جلوگیری از آسیب مجدد اهمیت زیادی دارد.
علائم پیچ خوردگی مچ پا
علائم پیچ خوردگی مچ پا معمولاً بلافاصله پس از آسیب ظاهر میشوند و شدت آنها بسته به میزان آسیب به رباطها، از خفیف تا شدید متغیر است.
در موارد خفیف، ممکن است تنها احساس درد یا تورم جزئی وجود داشته باشد؛ اما در آسیبهای شدید، فرد بهسختی قادر به راه رفتن یا ایستادن است.
شناخت دقیق علائم کمک میکند تا بتوانید بین یک پیچ خوردگی ساده و آسیبهای جدیتر مانند دررفتگی یا شکستگی تمایز قائل شوید.
در ادامه، مهمترین نشانههای پیچ خوردگی مچ پا را بررسی میکنیم.
درد ناگهانی و احساس پارگی در مچ
اولین و شایعترین علامت پیچ خوردگی مچ پا، درد ناگهانی در ناحیه مچ است.
این درد معمولاً در لحظه آسیب رخ میدهد و شدت آن با میزان پارگی رباطها ارتباط مستقیم دارد.
در آسیبهای خفیف، درد تنها هنگام حرکت یا فشار روی پا احساس میشود، اما در موارد شدید، حتی در حالت استراحت نیز ادامه دارد.
بسیاری از بیماران گزارش میدهند که در لحظه پیچ خوردن، احساس پارگی یا کشیده شدن شدید در داخل مچ خود حس کردهاند.
به گفتهی Cleveland Clinic، درد تیز و آنی در لحظه آسیب، از شاخصترین نشانههای پارگی جزئی رباطهای مچ پا است.
ورم، کبودی و محدودیت حرکت
چند ساعت پس از پیچ خوردگی، ناحیهی آسیبدیده بهدلیل التهاب و تجمع مایع در بافتها متورم میشود.
این تورم معمولاً همراه با کبودی و تغییر رنگ پوست (آبی یا بنفش) است که ناشی از پارگی رگهای خونی کوچک اطراف مفصل است.
تورم باعث محدود شدن دامنه حرکتی مفصل میشود، و فرد ممکن است هنگام خم یا صاف کردن مچ احساس درد یا گرفتگی کند.
در موارد متوسط تا شدید، مفصل کاملاً خشک و سفت میشود و راه رفتن تقریباً غیرممکن میگردد.
طبق گزارش Mayo Clinic، وجود تورم سریع همراه با کبودی از نشانههای آسیب متوسط تا شدید رباطها محسوب میشود و نیاز به معاینه پزشکی دارد.
صدای تق یا پارگی در لحظه آسیب
در برخی موارد، هنگام بروز پیچ خوردگی، فرد صدای “تق” (Pop) یا احساس پارگی در مفصل را تجربه میکند.
این صدا معمولاً ناشی از پارگی بخشی از رباط یا جدا شدن فیبرهای بافتی است.
شنیدن چنین صدایی بهویژه اگر با درد ناگهانی و ورم سریع همراه باشد، میتواند نشانهی آسیب متوسط تا شدید باشد.
در این حالت، حرکت دادن پا میتواند آسیب را تشدید کند و بهتر است فوراً از فعالیت خودداری کرده و به پزشک مراجعه شود.
دشواری در ایستادن یا راه رفتن
یکی از واضحترین علائم پیچ خوردگی مچ پا، کاهش توان تحمل وزن بدن روی پای آسیبدیده است.
فرد معمولاً نمیتواند بهطور طبیعی روی آن پا بایستد یا حتی چند قدم بردارد.
در موارد خفیف، ممکن است بیمار بتواند با لنگیدن حرکت کند، اما در پیچ خوردگیهای شدیدتر، هرگونه فشار باعث درد تیز و ناپایداری مفصل میشود.
این نشانه حاکی از آسیب قابلتوجه به رباطهای تثبیتکننده مچ است.
به گفتهی WebMD، اگر درد یا بیثباتی هنگام ایستادن بیش از ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد، حتماً باید بررسیهای تصویربرداری (X-ray یا MRI) انجام شود تا احتمال شکستگی رد گردد.
تشخیص پیچ خوردگی مچ پا
تشخیص دقیق پیچ خوردگی مچ پا برای انتخاب روش درمان مناسب اهمیت زیادی دارد.
زیرا علائم این آسیب مانند درد، تورم و کبودی — میتواند با آسیبهای دیگری مثل شکستگی استخوان یا دررفتگی مفصل مشابه باشد.
پزشک متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست ابتدا با بررسی نوع حرکت هنگام بروز آسیب و سپس انجام معاینه فیزیکی و تصویربرداری، شدت و نوع آسیب را مشخص میکند.
بررسی شرح حال و نوع آسیبدیدگی
در اولین مرحله، پزشک تاریخچهی آسیب را از بیمار میپرسد تا بداند چگونه و در چه شرایطی مچ پا دچار پیچ خوردگی شده است.
سؤالات معمول عبارتاند از:
- آیا هنگام راه رفتن، دویدن یا پرش اتفاق افتاد؟
- صدای «تق» یا احساس پارگی حس شد؟
- آیا فوراً ورم یا کبودی ایجاد شد؟
- سابقهی قبلی از پیچ خوردگی در همین پا وجود دارد؟
پاسخ به این سؤالات کمک میکند تا پزشک جهت چرخش مچ (به داخل یا بیرون) و نوع رباطهای درگیر را شناسایی کند.
برای مثال، اگر پا به داخل چرخیده باشد، احتمال آسیب به رباطهای خارجی مچ (ATFL و CFL) بیشتر است.
به گفتهی Mayo Clinic، بررسی شرح حال دقیق، اولین گام حیاتی در افتراق پیچخوردگی از شکستگی یا آسیبهای عضلانی است.
معاینه فیزیکی و ارزیابی دامنه حرکتی
در مرحلهی بعد، پزشک با معاینهی فیزیکی نواحی اطراف مچ پا، وجود حساسیت، تورم، کبودی و بیثباتی را بررسی میکند.
او ممکن است مچ پا را به آرامی در جهات مختلف حرکت دهد تا ببیند حرکت کدام جهت باعث درد بیشتر میشود.
همچنین با انجام تستهای عملکردی (مانند تست کشش قدامی یا inversion stress test) دامنهی حرکتی و استحکام رباطها بررسی میشود.
در صورت پارگی شدید، معمولاً مفصل بهطور غیرطبیعی حرکت میکند و درد شدیدی ایجاد میشود.
پزشکان باتجربه میتوانند تنها با این معاینه، در بیش از ۷۰٪ موارد شدت آسیب را تشخیص دهند.
تصویربرداری (اشعه ایکس، امآرآی یا سونوگرافی)
در صورتی که شدت آسیب یا احتمال شکستگی وجود داشته باشد، پزشک برای تأیید تشخیص از روشهای تصویربرداری استفاده میکند:
- اشعه ایکس (X-Ray): برای بررسی شکستگی یا جابجایی استخوانهای مچ پا استفاده میشود.
- امآرآی (MRI): در مواردی که آسیب رباطی یا بافت نرم مشکوک باشد، جزئیات بیشتری از التهاب یا پارگی رباطها را نشان میدهد.
- سونوگرافی: بهویژه برای مشاهدهی پارگی جزئی رباطها و ارزیابی تورم بافت نرم کاربرد دارد.
تمایز پیچخوردگی از شکستگی با بررسیهای کلینیکی
یکی از مهمترین مراحل تشخیص، افتراق بین پیچ خوردگی و شکستگی مچ پا است.
زیرا در هر دو مورد، علائم مشابهی مانند درد، ورم و کبودی وجود دارد.
پزشک از معیارهایی مانند قواعد اتاوا (Ottawa Ankle Rules) برای تشخیص استفاده میکند.
بر اساس این معیارها، در صورت وجود درد شدید هنگام لمس استخوان قوزک پا یا ناتوانی در راه رفتن بیش از ۴ قدم، احتمال شکستگی زیاد است و نیاز به تصویربرداری فوری دارد.
اگر مفصل شکل طبیعی خود را حفظ کرده باشد و درد با لمس رباطها بیشتر از استخوان باشد، معمولاً پیچ خوردگی مچ پا تشخیص داده میشود.
در مقابل، در شکستگی، تغییر شکل ظاهری مفصل و حساسیت استخوانی مشهود است.
به گفتهی WebMD، تشخیص صحیح تفاوت بین پیچ خوردگی و شکستگی میتواند از عوارض طولانیمدت مانند درد مزمن و ناپایداری مفصل جلوگیری کند.
درجات پیچ خوردگی مچ پا (رگ به رگ شدن)
پیچ خوردگی مچ پا بسته به میزان کشش یا پارگی رباطها، به سه درجه تقسیم میشود.
شناخت این درجات به پزشک کمک میکند تا شدت آسیب و زمان تقریبی بهبودی را تعیین کند.
از سوی دیگر، آگاهی بیمار از نوع پیچ خوردگی میتواند از بازگشت مجدد آسیب جلوگیری کند و به او کمک کند تا فعالیتهای روزمرهاش را با احتیاط بیشتری از سر بگیرد.
درجه یک – آسیب خفیف رباط
در پیچ خوردگی درجه یک مچ پا، تنها کشش خفیفی در رباطهای مفصل ایجاد میشود، بدون آنکه پارگی قابل توجهی رخ دهد.
در این حالت، فیبرهای بافتی رباطها آسیب سطحی میبینند اما ساختار اصلی آنها سالم باقی میماند.
علائم:
- درد خفیف در هنگام حرکت یا لمس مچ
- تورم جزئی یا بدون کبودی
- حفظ کامل توانایی راه رفتن
در این نوع پیچخوردگی، مچ پا معمولاً هنوز پایدار است و فعالیتهای روزانه با کمی احتیاط قابل انجاماند.
به گفتهی Mayo Clinic، در آسیبهای درجه یک، بهبودی کامل معمولاً طی ۱ تا ۲ هفته حاصل میشود، مشروط بر اینکه از فشار اضافی جلوگیری شود.
درجه دو – پارگی جزئی رباط و التهاب متوسط
در پیچ خوردگی درجه دو، بخشی از فیبرهای رباط دچار پارگی میشوند.
این وضعیت باعث التهاب قابل توجه و کاهش نسبی پایداری مفصل مچ پا میشود.
علائم:
- درد متوسط تا شدید هنگام ایستادن یا حرکت
- تورم محسوس و کبودی در اطراف قوزک پا
- احساس ناپایداری خفیف هنگام راه رفتن
- کاهش دامنه حرکتی مچ
در این مرحله، مچ پا به استراحت بیشتری نیاز دارد تا از پارگی کامل جلوگیری شود.
طبق آمار Cleveland Clinic، پیچ خوردگیهای درجه دو در صورت بیتوجهی، یکی از دلایل اصلی بیثباتی مزمن مچ پا در آینده هستند.
درجه سه – پارگی کامل رباط و بیثباتی مفصل
شدیدترین نوع پیچ خوردگی مچ پا، درجه سه است که در آن رباط بهطور کامل پاره شده یا از استخوان جدا میشود.
این نوع آسیب باعث از بین رفتن کامل پایداری مفصل مچ میشود و اغلب با درد شدید و ناتوانی در راه رفتن همراه است.
علائم:
- درد بسیار شدید در لحظه آسیب
- ورم و کبودی گسترده بلافاصله پس از پیچ خوردگی
- ناتوانی در ایستادن یا تحمل وزن روی پا
- احساس لق شدن یا جابجایی مفصل
در معاینه فیزیکی، پزشک معمولاً متوجه حرکت غیرطبیعی مچ و کاهش کامل مقاومت رباطها میشود.
در این نوع آسیب، تصویربرداری MRI برای ارزیابی میزان پارگی ضروری است.
به گفتهی WebMD، پیچ خوردگی درجه سه در صورتی که بهدرستی ارزیابی و پیگیری نشود، میتواند منجر به ناپایداری مزمن مفصل مچ پا و افزایش خطر آسیب مجدد شود.
جدول مقایسه درجات پیچ خوردگی مچ پا
| ویژگیها | درجه ۱ | درجه ۲ | درجه ۳ |
| نوع آسیب رباط | کشش خفیف بدون پارگی | پارگی جزئی رباط | پارگی کامل رباط |
| درد | خفیف | متوسط تا شدید | بسیار شدید |
| تورم و کبودی | اندک | قابل توجه | شدید و گسترده |
| پایداری مفصل | طبیعی | کاهش یافته | از بین رفته |
| توانایی راه رفتن | تقریباً طبیعی | با سختی | غیرممکن |
| زمان بهبودی تقریبی | ۱–۲ هفته | ۳–۶ هفته | ۶–۱۲ هفته (با پیگیری تخصصی) |
پیچ خوردگی مزمن مچ پا چیست؟
گاهی پس از گذشت چند هفته یا ماه از پیچ خوردگی مچ پا، درد و احساس ناپایداری دوباره بازمیگردد.
اگر این وضعیت بیش از شش ماه ادامه داشته باشد یا بارها تکرار شود، به آن پیچ خوردگی مزمن مچ پا (Chronic Ankle Instability) گفته میشود.
در این حالت، رباطهایی که قبلاً دچار کشش یا پارگی شدهاند، بهطور کامل ترمیم نمیشوند و در نتیجه مفصل مچ ثبات کافی برای حرکات روزمره را از دست میدهد.
در مواردی که رباطها بهدرستی ترمیم نمیشوند یا بیثباتی مزمن مچ پا ایجاد میشود، سلول درمانی و تزریق سلول بنیادی میتواند به بازسازی بافتهای آسیبدیده و تقویت ترمیم رباطها کمک کند.
این نوع آسیب بهویژه در ورزشکاران، دوندگان، و افرادی که بهطور مکرر در سطوح ناهموار فعالیت میکنند، شایعتر است.
به گفتهی Mayo Clinic، حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد افرادی که یکبار پیچ خوردگی مچ پا را تجربه کردهاند،
در آینده دچار ناپایداری مزمن یا تکرار آسیب در همان ناحیه میشوند.
دلایل تکرار آسیب پس از بهبودی اولیه
یکی از دلایل اصلی تکرار آسیب، ترمیم ناقص یا ضعیف رباطهای آسیبدیده است.
وقتی رباطها بهدرستی بهبود نیابند، مقاومت آنها در برابر حرکات ناگهانی کاهش یافته و مچ در معرض پیچ خوردگی مجدد قرار میگیرد.
برخی از عوامل تشدیدکننده این وضعیت عبارتاند از:
- بازگشت زودهنگام به فعالیت ورزشی بدون تقویت عضلات مچ
- عدم انجام فیزیوتراپی یا حرکات اصلاحی پس از آسیب اولیه
- پوشیدن کفشهای نامناسب یا کفشهایی که پشتیبانی از مچ ندارند
- سابقه آسیب در همان پا که باعث ضعیف شدن تدریجی رباطها شده است
تحقیقات Cleveland Clinic نشان میدهد که ۷۵٪ از افرادی که دچار پیچ خوردگی مجدد میشوند،
پس از آسیب اول، تمرینات بازتوانی و تقویتی عضلات مچ را بهطور کامل انجام ندادهاند.
علائم مزمن و خطرات بیتوجهی به درمان
پیچ خوردگی مزمن مچ پا معمولاً با علائمی همراه است که ممکن است در ابتدا خفیف باشند،
اما در طول زمان شدت گرفته و منجر به مشکلات حرکتی دائمی شوند.
مهمترین علائم مزمن عبارتاند از:
- درد مکرر در مچ پا بهویژه هنگام راه رفتن روی سطوح ناهموار
- احساس لق شدن یا خالی کردن پا هنگام قدم برداشتن
- ورم یا التهاب مداوم در اطراف قوزک
- کاهش تعادل و هماهنگی حرکتی
- استفاده از طب سوزنی میتواند با کاهش التهاب و تحریک ترمیم بافتها، به کاهش درد و تسریع بهبودی در بیماران مبتلا به پیچخوردگی یا درد مزمن مچ پا کمک کند.
بیتوجهی به درمان این حالت میتواند پیامدهای جدی بهدنبال داشته باشد، از جمله:
- افزایش احتمال آرتروز زودرس مفصل مچ پا
- ضعف عملکردی و کاهش توانایی در فعالیتهای ورزشی
- آسیب به مفاصل مجاور مانند زانو و لگن در اثر جبران حرکتی نادرست
مطالعات WebMD تأکید دارند که ناپایداری مزمن مچ پا، اگر درمان نشود، میتواند باعث تغییر در الگوی راه رفتن و بروز دردهای ثانویه در سایر اندامها شود.
تأثیر ضعف عضلات و رباطها بر تکرار آسیب
ضعف عضلات ساق و رباطهای اطراف مچ یکی از عوامل کلیدی در ایجاد پیچ خوردگی مزمن است. وقتی عضلات پشتیبان مچ قدرت کافی نداشته باشند، مفصل نمیتواند فشارهای ناگهانی را جذب کند و تعادل بدن بههم میخورد.
رباطها نیز بهعنوان نگهدارندهی مفصل، در صورت ترمیم ناقص، توانایی پایداری مفصل را از دست میدهند. این موضوع باعث میشود حتی حرکات سادهای مثل پیادهروی روی زمین ناصاف یا بالا رفتن از پله باعث آسیب مجدد شوند، به همین دلیل، تقویت عضلات مچ و ساق پا از طریق تمرینات تخصصی، یکی از مؤثرترین راهها برای جلوگیری از بازگشت مکرر پیچ خوردگی است. بر اساس یافتههای Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy (JOSPT)،
افرادی که تمرینات تعادلی و مقاومتی پس از پیچ خوردگی انجام دادهاند، تا ۵۰٪ کمتر دچار پیچ خوردگی مجدد شدهاند.
پیشگیری از پیچ خوردگی مچ پا
پیشگیری از پیچ خوردگی مچ پا نهتنها برای ورزشکاران، بلکه برای هر فردی که فعالیت فیزیکی دارد اهمیت زیادی دارد.
زیرا تکرار این آسیب میتواند منجر به بیثباتی مزمن مچ پا، درد طولانیمدت و کاهش عملکرد حرکتی شود.
با رعایت چند عادت ساده و اصولی میتوان احتمال بروز این آسیب را تا حد زیادی کاهش داد.
گرمکردن و نرمش قبل از فعالیتهای ورزشی
یکی از مهمترین اصول پیشگیری از پیچ خوردگی مچ پا، انجام گرمکردن مناسب قبل از ورزش یا پیادهروی است.
حرکات کششی و گرمکردن باعث افزایش جریان خون در رباطها و عضلات میشود و انعطافپذیری مفصل مچ را بالا میبرد.
چند تمرین ساده برای گرمکردن مچ پا:
- چرخاندن مچ پا در جهت عقربههای ساعت و خلاف آن (هر کدام ۱۰ بار)
- بالا و پایین بردن نوک پا در حالت ایستاده
- راه رفتن روی پنجه و پاشنه به مدت ۳۰ ثانیه
طبق تحقیقات Cleveland Clinic، افرادی که قبل از تمرینات ورزشی حرکات کششی انجام میدهند، تا ۴۵٪ کمتر دچار آسیب مچ پا میشوند.
تقویت عضلات ساق و مچ پا
عضلات ساق پا (بهویژه عضله دوقلو و تیبیالیس خلفی) نقش مهمی در حفظ پایداری مفصل مچ دارند.
ضعف این عضلات باعث میشود هنگام حرکت، نیرو بهطور ناهمگون روی مچ توزیع شود و احتمال پیچ خوردگی افزایش یابد.
برای تقویت این عضلات میتوان از تمرینات سادهای مانند موارد زیر استفاده کرد:
- بالا رفتن روی پنجه پا (۳ ست ۱۵ تایی در روز)
- کشش با کش تمرینی برای افزایش مقاومت در حرکات مچ
- ایستادن روی یک پا برای بهبود تعادل
مطالعهای در Journal of Sports Medicine نشان داده است که تمرینات تقویتی مچ پا، احتمال بروز پیچ خوردگی را در ورزشکاران تا ۶۰٪ کاهش میدهد.
انتخاب کفش ورزشی مناسب
پوشیدن کفش استاندارد و مناسب از مهمترین راههای پیشگیری از پیچ خوردگی مچ پا است.
کفش باید بهگونهای طراحی شود که از چرخش غیرطبیعی پا جلوگیری کرده و در عین حال انعطاف لازم برای حرکت را داشته باشد.
ویژگیهای یک کفش مناسب برای محافظت از مچ پا:
- پشتی بلند و محکم برای حمایت از قوزک
- زیره ضد لغزش و نرم
- اندازه مناسب (نه خیلی تنگ و نه خیلی گشاد)
- دارای قوس استاندارد برای حفظ تعادل پا
به گفتهی Mayo Clinic، استفاده از کفش ورزشی مستعمل یا کفشهای پاشنهبلند، یکی از شایعترین دلایل افزایش خطر پیچ خوردگی در افراد غیرورزشکار است.
توجه به سطح زمین هنگام دویدن یا پیادهروی
راه رفتن یا دویدن روی زمینهای ناهموار، سنگفرشهای لغزنده یا چمنهای ناپایدار میتواند بهراحتی باعث پیچ خوردگی مچ پا شود.
بنابراین لازم است هنگام ورزش یا پیادهروی، سطح زمین را بررسی کرده و از مسیرهای ایمنتر استفاده کنید.
همچنین، در فعالیتهای فضای باز (مانند کوهنوردی یا فوتبال)، استفاده از کفشهای مخصوص با پشتیبانی بالا از مچ پا توصیه میشود.
پژوهشها نشان دادهاند که دوندگانی که از کفشهای مناسب سطح مسیر استفاده میکنند، ۲ برابر کمتر دچار آسیب مچ میشوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بسیاری از موارد، پیچ خوردگی مچ پا خفیف است و با استراحت و مراقبت بهبود مییابد. اما در بعضی شرایط، آسیب میتواند شدیدتر از آن چیزی باشد که در نگاه اول بهنظر میرسد.
در چنین مواقعی، مراجعه به پزشک متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست ضروری است تا از بروز عوارض طولانیمدت جلوگیری شود.
درد مداوم یا تورم شدید پس از گذشت چند روز
اگر پس از گذشت ۳ تا ۵ روز از آسیب، همچنان درد یا تورم مچ پا ادامه دارد یا بدتر میشود، ممکن است آسیب عمیقتری مانند پارگی رباط یا شکستگی پنهان وجود داشته باشد.
این حالت بهخصوص زمانی مهم است که ورم با کبودی گسترده همراه باشد. در چنین شرایطی باید تصویربرداری (X-ray یا MRI) انجام شود تا شدت آسیب مشخص گردد.
احساس بیثباتی یا لق شدن مفصل مچ
اگر بعد از بهبود اولیه هنوز هنگام راه رفتن احساس میکنید که مچ پا میلغزد یا خالی میکند، ممکن است دچار ناپایداری مزمن مچ پا شده باشید.
این حالت معمولاً بهدلیل ترمیم ناقص رباطها یا ضعف عضلات اطراف مچ است و نیاز به بررسی فیزیوتراپی دارد.
طبق مطالعات WebMD، در ۳۰ تا ۴۰ درصد از مواردی که بیثباتی مچ درمان نمیشود، آسیب در کمتر از ۶ ماه تکرار میشود.
بروز کبودی گسترده یا ناتوانی در راه رفتن
اگر پس از پیچ خوردگی، نتوانید وزن خود را روی پای آسیبدیده بیندازید یا کبودی بهصورت گسترده تا روی کف پا پخش شود، احتمال شکستگی یا پارگی کامل رباط وجود دارد.
در این موارد نباید آسیب را بهعنوان پیچ خوردگی ساده در نظر گرفت؛ زیرا بیتوجهی میتواند باعث آسیب دائمی و حتی تغییر در نحوهی راه رفتن شود.
در کلینیکهایی مانند کلینیک دکتر آرش مجدزاده، پزشک متخصص با استفاده از معاینه فیزیکی دقیق و تصویربرداری پیشرفته، شدت آسیب را مشخص کرده و مانع از بروز عوارض طولانیمدت میشود.
نتیجهگیری و توصیه نهایی
پیچ خوردگی مچ پا یکی از شایعترین آسیبهای اسکلتیعضلانی است که ممکن است برای هر فردی از ورزشکار حرفهای تا کاربر عادی رخ دهد.
اگرچه در نگاه اول ساده به نظر میرسد، اما در صورت بیتوجهی، میتواند منجر به درد مزمن، ضعف عضلات و بیثباتی مفصل مچ پا شود.
بنابراین، آگاهی از علائم و مراجعه سریع به پزشک در مراحل اولیه، نقش تعیینکنندهای در پیشگیری از عوارض بلندمدت دارد.
اهمیت تشخیص سریع و ارزیابی دقیق
- تشخیص سریع پیچ خوردگی مچ پا به پزشک اجازه میدهد تا شدت آسیب را مشخص کرده و از پیشرفت آن جلوگیری کند.
- در بسیاری از موارد، افراد آسیب را نادیده میگیرند و با ادامه فعالیت، باعث پارگی بیشتر رباطها و التهاب مکرر مفصل میشوند.
- تشخیص بهموقع نهتنها زمان بهبودی را کوتاهتر میکند، بلکه از بروز ناپایداری مزمن مچ پا نیز پیشگیری میکند.
- بر اساس مطالعات Mayo Clinic، بیمارانی که در همان روز آسیب برای ارزیابی پزشکی مراجعه میکنند،
- در ۸۰٪ موارد، طی کمتر از سه هفته به بهبودی کامل میرسند.
نقش بررسیهای پزشکی در جلوگیری از آسیبهای بعدی
- معاینه دقیق و انجام تصویربرداری (مانند MRI یا سونوگرافی) برای تعیین میزان آسیب رباطها اهمیت زیادی دارد.
- با این بررسیها، پزشک میتواند تشخیص دهد آیا صرفاً التهاب وجود دارد یا پارگی جزئی یا کامل رباط اتفاق افتاده است.
- این اطلاعات پایهای برای برنامهریزی درمان و پیشگیری از تکرار آسیب در آینده است.
- به گفتهی Cleveland Clinic، نادیده گرفتن آسیبهای خفیف و خوددرمانیهای نادرست،
- در بیش از ۳۰٪ از بیماران منجر به بیثباتی مزمن مچ پا میشود.
برای دریافت مشاوره اختصاصی با کلینیک دکتر مجدزاده در ارتباط باشید
توصیههای تخصصی دکتر آرش مجدزاده برای مراقبت از مچ پا
دکتر آرش مجدزاده، متخصص طب فیزیکی و درمان آسیبهای اسکلتیعضلانی، توصیه میکند بیماران پس از هرگونه پیچ خوردگی مچ پا، حتی اگر درد خفیف باشد، برای معاینه دقیق و ارزیابی عملکرد رباطها به کلینیک مراجعه کنند.
توصیههای کلیدی ایشان برای حفظ سلامت مچ پا:
- از کفش استاندارد و با حمایت کافی از مچ استفاده کنید.
- قبل از ورزش یا پیادهروی طولانی، مچ پا را گرم و کشش دهید.
- در صورت بروز درد یا تورم، استراحت و ارزیابی پزشکی را جدی بگیرید.
- از انجام فعالیتهای سنگین تا بهبود کامل خودداری کنید.
این توصیهها بهویژه برای افرادی که سابقه پیچ خوردگی دارند، میتواند از تکرار آسیب و ایجاد دردهای مزمن جلوگیری کند.
سوالات متداول درباره پیچ خوردگی مچ پا
- آیا پیچ خوردگی مچ پا خودبهخود خوب میشود؟
در موارد خفیف، بله. اما در پیچ خوردگیهای متوسط یا شدید، درمان پزشکی ضروری است. در غیر این صورت ممکن است به بیثباتی مزمن مفصل منجر شود. - از کجا بفهمم مچ پایم پیچ خورده یا شکسته است؟
اگر نتوانید روی پای آسیبدیده بایستید، یا کبودی و ورم بلافاصله ظاهر شود، احتمال شکستگی وجود دارد. برای تشخیص دقیق باید به پزشک مراجعه و تصویربرداری انجام دهید. - چند روز بعد از پیچ خوردگی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر درد یا ورم بیش از ۳ روز ادامه دارد یا هنگام راه رفتن احساس لق شدن دارید، باید سریعاً به پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید. - چگونه میتوان از پیچ خوردگی مجدد مچ پا جلوگیری کرد؟
با تقویت عضلات ساق و مچ پا، پوشیدن کفش استاندارد و توجه به سطح زمین هنگام راه رفتن یا ورزش. همچنین، پس از هر آسیب، انجام تمرینات تعادلی توصیه میشود.
