آرتروز مفاصل زانو یکی از شایعترین بیماریهای مفصلی در جهان است که با عنوان استئوآرتریت زانو نیز شناخته میشود. این بیماری معمولاً بهصورت تدریجی بروز میکند و باعث درد، التهاب و کاهش دامنه حرکتی میشود. اهمیت پرداختن به آرتروز مفصل زانو در این است که نه تنها فعالیتهای روزانه فرد را مختل میکند، بلکه در صورت عدم درمان میتواند منجر به ناتوانی حرکتی و وابستگی به جراحی شود.
آرتروز زانو چیست؟
آرتروز زانو یا Knee Osteoarthritis یک بیماری دژنراتیو مفصلی است؛ به این معنا که بهمرور زمان غضروف مفصل زانو تخریب شده و توانایی آن در جذب فشار کاهش مییابد. در حالت طبیعی، غضروف مانند بالشتکی نرم بین استخوانهای ران و ساق قرار دارد و مانع سایش آنها میشود. با شروع آرتروز مفصل زانو، این غضروف نازک شده و در نهایت از بین میرود، بهگونهای که استخوانها روی هم ساییده میشوند. همین موضوع علت اصلی درد، تورم و محدودیت حرکتی در بیماران مبتلا است.
شیوع و اینکه چه کسانی بیشتر مبتلا میشوند
- بر اساس مطالعات بینالمللی، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد بالای ۶۰ سال درجاتی از آرتروز مفاصل زانو را تجربه میکنند.
- این بیماری در زنان میانسال و سالمند شایعتر از مردان است. تغییرات هورمونی و تراکم استخوانی پایینتر میتواند علت این تفاوت باشد.
- افرادی که وزن بالایی دارند یا سابقه آسیبهای ورزشی (مثل پارگی مینیسک و رباطها) داشتهاند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
- مشاغلی که نیازمند فعالیتهای تکراری با زانو هستند (مثل کارگران ساختمانی یا ورزشکاران حرفهای) احتمال ابتلا به آرتروز زانو را افزایش میدهند.
علت آرتروز زانو چیست؟
آرتروز مفاصل زانو یک بیماری چندعاملی است؛ یعنی بروز آن معمولاً به ترکیبی از ژنتیک، افزایش سن، سبک زندگی و عوامل محیطی بستگی دارد. آگاهی از دلایل اصلی میتواند به بیماران کمک کند تا پیشگیری بهتری داشته باشند و درمان مؤثرتری دریافت کنند.
عوامل ژنتیکی
پژوهشها نشان دادهاند که استعداد ژنتیکی نقش مهمی در ابتلا به آرتروز مفصل زانو دارد. اگر والدین یا اعضای نزدیک خانواده دچار آرتروز باشند، احتمال بروز بیماری در نسلهای بعدی بیشتر است. برخی ژنها با کیفیت غضروف و ساختار استخوانی مرتبطاند و نقص در آنها میتواند روند تخریب مفصل را تسریع کند.
افزایش سن
با بالا رفتن سن، غضروف خاصیت ارتجاعی و ترمیمپذیری خود را از دست میدهد. به همین دلیل، آرتروز مفاصل زانو بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال دیده میشود. کاهش مایع مفصلی و سفتتر شدن استخوانها نیز باعث افزایش فشار روی مفصل میشود.
سبک زندگی و اضافه وزن
چاقی یکی از مهمترین عوامل خطر برای آرتروز مفصل زانو است. هر یک کیلوگرم اضافه وزن میتواند چندین برابر فشار بیشتری روی مفصل زانو وارد کند. علاوه بر این، سبک زندگی کمتحرک منجر به ضعف عضلات اطراف زانو میشود که نقش حمایتی کمتری در پایداری مفصل خواهند داشت.
آسیبهای ورزشی یا شغلی
افرادی که به دلیل شغل یا ورزش، فشارهای تکراری روی زانو دارند، بیشتر مستعد ابتلا به آرتروز هستند. پارگی مینیسک، آسیب رباط صلیبی قدامی (ACL) و شکستگیهای اطراف زانو همگی میتوانند روند تخریب غضروف را سرعت ببخشند.
علائم آرتروز زانو چیست؟
نشانههای آرتروز مفاصل زانو بهصورت تدریجی ظاهر میشوند و شدت آنها با گذر زمان افزایش مییابد. در مراحل اولیه ممکن است بیمار تنها کمی خشکی یا درد خفیف داشته باشد، اما در صورت پیشرفت بیماری، حرکتهای ساده مانند بالا رفتن از پله یا حتی راه رفتن معمولی هم دشوار میشود. مهمترین علائم عبارتاند از:
درد و خشکی مفصل
درد شایعترین علامت آرتروز مفصل زانو است. این درد معمولاً هنگام فعالیت بیشتر میشود و پس از استراحت کاهش مییابد. علاوه بر درد، خشکی مفصل نیز بهویژه در صبحها یا پس از نشستن طولانیمدت دیده میشود.
تورم و التهاب
به دلیل تخریب غضروف و التهاب بافت اطراف مفصل، تورم در ناحیه زانو شایع است. این تورم ممکن است همراه با احساس گرمی در مفصل باشد. التهاب باعث بدتر شدن درد و محدود شدن حرکت میشود.
محدودیت حرکتی
یکی از مشکلات اصلی بیماران مبتلا به آرتروز مفصل زانو، کاهش دامنه حرکتی است. بیمار نمیتواند زانو را به راحتی خم یا صاف کند. این محدودیت حرکتی در مراحل پیشرفته باعث اختلال در فعالیتهای روزمره و حتی کاهش استقلال فرد در انجام کارهای شخصی میشود.
صدای تقتق یا ساییدگی در زانو
بسیاری از بیماران مبتلا به آرتروز مفاصل زانو هنگام حرکت دادن پا صدای تقتق یا ساییدگی احساس میکنند. این صدا که به آن crepitus گفته میشود، ناشی از تماس مستقیم استخوانها با یکدیگر یا اصطکاک در سطح مفصل است.
به طور خلاصه، ترکیب درد مزمن، خشکی، تورم و محدودیت حرکتی مهمترین هشدارهایی هستند که میتوانند نشاندهنده آغاز یا پیشرفت آرتروز مفصل زانو باشند. تشخیص بهموقع در این مرحله اهمیت زیادی دارد.
تشخیص آرتروز زانو
تشخیص بهموقع آرتروز مفاصل زانو اهمیت زیادی دارد، زیرا شروع درمان در مراحل اولیه میتواند روند بیماری را کندتر کند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود دهد. روشهای اصلی تشخیص شامل:
شرح حال و معاینه فیزیکی
پزشک ابتدا با گرفتن شرح حال از بیمار، درباره شدت درد، مدت زمان علائم و سابقهی آسیبهای قبلی زانو سوال میکند. سپس در معاینه فیزیکی، دامنه حرکتی، وجود تورم و حساسیت در مفصل بررسی میشود.
تصویربرداری (X-ray, MRI)
- X-ray (رادیوگرافی): تغییرات استخوانی مانند باریک شدن فضای مفصلی یا وجود زوائد استخوانی (استئوفیت) را نشان میدهد.
- MRI: جزئیات بیشتری از بافت نرم شامل غضروف، مینیسکها و رباطها ارائه میدهد و برای تشخیص زودهنگام آرتروز مفصل زانو بسیار مفید است.
روشهای درمان آرتروز زانو
روشهای درمانی برای آرتروز مفاصل زانو به میزان پیشرفت بیماری و شرایط بیمار بستگی دارد. درمانها به دو گروه کلی غیرجراحی و جراحی تقسیم میشوند.
یکی از روش های درمان آرتزوز زانو تزریق سلول بنیادی
سلول درمانی یا تزریق سلول بنیادی یکی از روشهای نوین در درمان آرتروز مفاصل زانو است. در این روش، سلولهای بنیادی از مغز استخوان یا بافت چربی بیمار استخراج شده و پس از آمادهسازی به مفصل زانو تزریق میشوند. این سلولها توانایی بازسازی و ترمیم بافت غضروفی را دارند و میتوانند روند پیشرفت بیماری را کند کنند. تحقیقات نشان داده است که بیماران پس از سلول درمانی، کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی را تجربه میکنند، بهویژه در مراحل اولیه آرتروز.
اوزون درمانی
اوزون درمانی یکی از روشهای غیرجراحی و کمعارضه برای بهبود علائم آرتروز مفصل زانو است. در این روش، گاز اوزون (O₃) با غلظت کنترلشده به داخل مفصل تزریق میشود. اوزون خاصیت ضدالتهابی و تسکین درد دارد و با بهبود جریان خون و کاهش رادیکالهای آزاد، به عملکرد بهتر مفصل کمک میکند. بیماران معمولاً پس از چند جلسه اوزون درمانی کاهش چشمگیر درد و افزایش دامنه حرکتی را گزارش میکنند.
درمان با لیزر پرتوان
لیزر پرتوان (High-Intensity Laser Therapy) یکی از تکنیکهای نوین فیزیوتراپی است که در درمان آرتروز مفاصل زانو استفاده میشود. این روش با ارسال پرتوهای لیزر به عمق بافت مفصلی، باعث افزایش گردش خون، کاهش التهاب و تحریک فرآیند ترمیم بافتها میشود. لیزر پرتوان میتواند بهعنوان درمان مکمل در کنار دارو درمانی یا فیزیوتراپی سنتی مورد استفاده قرار گیرد و به کاهش سریعتر درد و بهبود حرکت مفصل کمک کند.
طب سوزنی
طب سوزنی بهعنوان یک روش مکمل در درمان آرتروز مفصل زانو کاربرد دارد. در این روش با وارد کردن سوزنهای نازک در نقاط خاص بدن، جریان انرژی و خون تنظیم شده و آزادسازی مواد شیمیایی ضد درد (اندورفینها) در بدن تحریک میشود. اگرچه طب سوزنی آرتروز زانو را بهطور کامل درمان نمیکند، اما میتواند در کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران مؤثر باشد، بهویژه زمانی که همراه با درمانهای اصلی دیگر استفاده شود.
درمانهای غیرجراحی آرتروز زانو
- دارو درمانی:
استفاده از مسکنهای ساده (مثل استامینوفن)، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، و داروهای غضروفساز مثل گلوکزامین و کندرویتین. - فیزیوتراپی و ورزشهای مخصوص:
تمرینات تقویتی برای عضلات چهارسر ران و حرکات کششی ملایم میتوانند فشار روی مفصل زانو را کاهش دهند. - استفاده از زانوبند، کفش و کفی طبی:
این وسایل کمکی باعث توزیع بهتر فشار روی مفصل و کاهش درد میشوند. - تزریق ژل، پیآرپی (PRP) و اوزون درمانی:
این روشها در سالهای اخیر محبوبیت زیادی پیدا کردهاند. تزریق ژل باعث لغزندگی بیشتر مفصل میشود، PRP با فاکتورهای رشد سلولی به بازسازی بافت کمک میکند و اوزون درمانی اثر ضدالتهابی دارد. - روشهای مکمل (تکنیک تیپینگ، طب فیزیکی):
این روشها بهعنوان درمان کمکی میتوانند درد را کاهش دهند و دامنه حرکتی را بهبود بخشند.
طبق گزارش NIH:
“Non-surgical treatments such as weight management, exercise, physical therapy, and injections are effective in managing knee osteoarthritis symptoms.”
(منبع)
ترجمه: درمانهای غیرجراحی مانند کنترل وزن، ورزش، فیزیوتراپی و تزریقات در مدیریت علائم آرتروز زانو مؤثر هستند.
درمانهای جراحی آرتروز زانو
- آرتروسکوپی:
جراحی کمتهاجمی برای برداشتن قطعات آسیبدیده غضروف یا شستشوی مفصل. - جراحی تعویض مفصل زانو (Total Knee Replacement):
در موارد پیشرفته، مفصل آسیبدیده با یک مفصل مصنوعی جایگزین میشود. این روش میتواند درد را بهطور کامل از بین ببرد و عملکرد زانو را بازیابی کند.
طبق آمار AAOS (American Academy of Orthopaedic Surgeons)، بیش از ۹۰٪ بیماران بعد از تعویض مفصل زانو بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی خود گزارش میکنند. - در چه شرایطی جراحی توصیه میشود؟
وقتی درد شدید و مداوم باشد، محدودیت حرکتی زندگی روزمره را مختل کند و درمانهای غیرجراحی بیاثر شوند، جراحی بهترین گزینه خواهد بود.
روشهای پیشگیری از آرتروز زانو
هرچند ژنتیک و افزایش سن از عوامل اجتنابناپذیر در بروز آرتروز مفصل زانو هستند، اما سبک زندگی سالم میتواند نقش مهمی در کاهش احتمال ابتلا یا به تأخیر انداختن پیشرفت بیماری ایفا کند. برخی از بهترین روشهای پیشگیری عبارتاند از:
کنترل وزن
اضافه وزن فشار مضاعفی روی زانوها ایجاد میکند. تحقیقات نشان دادهاند که هر یک کیلوگرم کاهش وزن میتواند فشار روی مفصل زانو را تا ۴ کیلوگرم کاهش دهد. بنابراین، حفظ وزن سالم یکی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه است.
ورزشهای مناسب و تقویت عضلات
ورزش منظم با شدت متوسط، مثل شنا، دوچرخهسواری ثابت و پیادهروی، به تقویت عضلات اطراف زانو کمک میکند. عضلات قویتر فشار کمتری به مفصل وارد میکنند و عملکرد زانو را بهبود میبخشند.
اصلاح سبک زندگی و وضعیت بدن
- استفاده از حالت صحیح نشستن و ایستادن
- اجتناب از نشستن طولانیمدت روی زانوها یا در وضعیت چهارزانو
- انتخاب کفش مناسب با کفی استاندارد برای کاهش فشار روی مفصل
اجتناب از فشار بیشازحد به مفاصل
فعالیتهای شدید یا تکراری که فشار زیادی بر زانو وارد میکنند، مانند دویدن طولانی روی سطوح سخت یا بلند کردن اجسام سنگین، باید محدود شوند. در صورت لزوم، استفاده از وسایل حمایتی مانند زانوبند توصیه میشود.
در نتیجه، با رعایت این اصول ساده میتوان خطر ابتلا به آرتروز مفاصل زانو را به میزان چشمگیری کاهش داد و سلامت مفاصل را برای سالهای طولانی حفظ کرد.
عوارض و پیامدهای آرتروز زانو
اگر آرتروز مفصل زانو بهموقع تشخیص داده نشود و تحت درمان قرار نگیرد، میتواند پیامدهای جدی برای زندگی فرد به همراه داشته باشد. این بیماری تنها به درد ختم نمیشود، بلکه کیفیت زندگی و توانایی انجام فعالیتهای روزانه را نیز کاهش میدهد.
ناتوانی حرکتی و کاهش کیفیت زندگی
با پیشرفت آرتروز مفاصل زانو، حرکت زانو سختتر میشود و فعالیتهای ساده مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله یا حتی نشستن طولانیمدت برای بیمار دشوار خواهد بود. این محدودیت حرکتی بهمرور منجر به کاهش استقلال فرد در انجام کارهای روزمره میشود.
وابستگی به داروهای مسکن
بسیاری از بیماران برای کاهش درد به مصرف مسکنها وابسته میشوند. استفاده طولانیمدت از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) میتواند عوارضی مانند مشکلات گوارشی، کلیوی و قلبی ایجاد کند. بنابراین، مدیریت درست درد و درمان اصولی ضروری است.
افزایش احتمال سقوط و شکستگی در سالمندان
در سالمندان مبتلا به آرتروز مفصل زانو، ضعف عضلات، درد مزمن و محدودیت حرکتی احتمال سقوط را افزایش میدهد. سقوط میتواند منجر به شکستگیهای خطرناک مانند شکستگی لگن شود که بازیابی آن بسیار دشوار است.
جدول خلاصه آرتروز مفاصل زانو
| بخش | توضیحات |
| علائم آرتروز مفصل زانو | • درد و خشکی مفصل • تورم و التهاب • محدودیت حرکتی • صدای تقتق یا ساییدگی در زانو |
| علل آرتروز مفصل زانو | • عوامل ژنتیکی • افزایش سن • سبک زندگی ناسالم و اضافه وزن • آسیبهای ورزشی یا شغلی |
| عوارض آرتروز مفصل زانو | • ناتوانی حرکتی و کاهش کیفیت زندگی • وابستگی به داروهای مسکن • افزایش احتمال سقوط و شکستگی در سالمندان |
| روشهای درمان غیرجراحی | • دارو درمانی (مسکنها، داروهای غضروفساز) • فیزیوتراپی و ورزشهای مناسب • زانوبند، کفش و کفی طبی • تزریق ژل، پیآرپی (PRP)، اوزون درمانی • روشهای مکمل مثل تیپینگ |
| روشهای درمان جراحی | • آرتروسکوپی • جراحی تعویض مفصل زانو (با توضیح مزایا و مراقبتهای پس از عمل) • جراحی در صورت درد شدید و مقاومت به درمانهای دیگر |
| روشهای پیشگیری | • کنترل وزن • ورزشهای سبک و تقویت عضلات • اصلاح سبک زندگی و وضعیت بدن • اجتناب از فشار بیشازحد به زانو |
نتیجهگیری
آرتروز مفاصل زانو یکی از شایعترین مشکلات اسکلتی–عضلانی است که میتواند زندگی روزانه فرد را بهشدت تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری با درد، خشکی و محدودیت حرکتی شروع میشود و در صورت پیشرفت میتواند به ناتوانی کامل منجر شود.
شناخت علائم اولیه، آگاهی از عوامل خطر و توجه به روشهای پیشگیری از اهمیت بالایی برخوردار است. درمانهای مختلف شامل دارو درمانی، فیزیوتراپی، تزریق ژل یا PRP و در موارد پیشرفته جراحی تعویض مفصل زانو، به بیماران کمک میکند تا کیفیت زندگی خود را باز یابند.
در نهایت، مراجعه به پزشک متخصص برای انتخاب بهترین روش درمانی ضروری است. در کلینیک تخصصی دکتر آرش مجدزاده، با بهرهگیری از جدیدترین روشهای درمانی، میتوان روند بیماری را کنترل و از بروز عوارض جدی جلوگیری کرد.
سوالات متداول
- اولین نشانههای آرتروز مفصل زانو چیست؟
درد و خشکی مفصل بهویژه هنگام صبح یا پس از نشستن طولانیمدت از اولین نشانههای آرتروز زانو هستند. - آیا آرتروز زانو درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی غیرجراحی وجود ندارد، اما روشهایی مثل تعویض مفصل زانو میتوانند درد را از بین برده و عملکرد طبیعی را بازگردانند. - بهترین ورزش برای بیماران مبتلا به آرتروز مفصل زانو چیست؟
ورزشهای سبک مانند شنا، دوچرخهسواری ثابت و تمرینات کششی میتوانند عضلات اطراف زانو را تقویت و فشار روی مفصل را کاهش دهند. - چه عواملی باعث بدتر شدن آرتروز زانو میشود؟
اضافه وزن، فعالیتهای سنگین یا تکراری، بیتحرکی طولانیمدت و عدم درمان به موقع از عواملی هستند که روند بیماری را تشدید میکنند.
